Materiały formacyjne

Zapewne często zadajemy pytanie: jak by tu ustanowić lektorów? Albo: jakich tekstów użyć w obrzędzie ustanowienia ministrantów? Obok tradycyjnej agendy liturgicznej na rynku wydawniczym ukazała się pozycja specjalnie przeznaczona do tych celów.

Wydany przez poznańskie wydawnictwo Hlondianum „Rytuał wprowadzenia w posługę…” to zbiór wszystkich tekstów oraz modlitw, wypowiadanych zarówno przez ustanawianych, jak i przez udzielającego obrzędu. Mamy do dyspozycji teksty ustanowienia wszystkich stopni i funkcji ministranckich: od kandydata na ministranta, przez ministranta światła, ołtarza, księgi, aż po lektora, ceremoniarza i animatora. Pozycja ta zawiera także modlitwy do patronów ministrantów oraz propozycje modlitwy wiernych na Msze ustanowień.rytuał wprowadzenia w posługę

Rytuał posiada bardzo estetyczną, czerwonobrązową oprawę, opatrzoną logo Duszpasterstwa Ministrantów. Dlatego też ładnie komponuje się do pozostałych ksiąg liturgicznych i „bez wstydu” może być stosowany w obrzędach ustanowień.

Sądzę, że to opracowanie, dokonane przez Grzegorza Duszyńskiego może być dobrym prezentem, a przynajmniej funkcjonalnym uzupełnieniem biblioteczki moderatora Parafialnej Wspólnoty Ministranckiej.

Tytuł: Rytuał wprowadzenia w posługę ministranta i lektora
opr. Grzegorz Duszyński
wyd. Hlondianum
Poznań 2007

ks. Piotr Lewandowski

„Modlitwy ministranta” to zbiór wielu rodzajów modlitw, przeznaczonych zarówno do indywidualnego odmawiania przez ministranta, jak i do wspólnotowej modlitwy np. w czasie zbiórki formacyjnej.

Z tą propozycją zetknąłem się w 2005 roku, gdy każdy ministrant wyjeżdżający na wakacyjne rekolekcje otrzymywał tę książeczkę. Od razu przypadła mi ona do gustu – łatwe i proste modlitwy, zrozumiałe dla ministrantów, a także różnorodność tekstów sprawia, że jest to świetny prezent dla animatora prowadzącego spotkania(nie zawsze mamy przecież rozważania „w głowie”).

W „Modlitwach ministranta” znajdziemy modlitwy stricte dla ministrantów – przed i po służeniu w różnych okresach, dla lektora, za kandydatów, a także litanie, rozważania drogi krzyżowej, różańca, koronkę do miłosierdzia, a nawet mini-liturgię godzin. Ks. Bogusław Płonka zamieścił też mały słowniczek pojęć liturgicznych, niezwykle przydatny dla młodych adeptów liturgii. Warto dodać, że jest to uzupełnione, piąte już wydanie tej książeczki.

Nie każdy musi znać wszystko na pamięć i; z drugiej strony: nie zawsze trzeba modlić się tymi samymi, „oklepanymi” tekstami. Ważne, by mieć z czego korzystać, urozmaicając czas modlitwy, który nudny być nie może! Osobiście sam korzystam z „Modlitw ministranta” w zbiórkach formacyjnych, do czego i was, drogie Buksy – zachęcam.

Tytuł: Modlitwy ministranta
zebr. opr.: Ks. Bogusław Płonka
wyd. piąte
Katowice 2005

ks. Piotr Lewandowski

Spośród pozycji będących pomocami formacyjnymi dla ministrantów warto zwrócić uwagę na „Lektor i jego liturgiczna posługa”, autorstwa Ks. Eugeniusza Stencla.

Ks. Stencel zawarł treści dotyczące posługi lektora w przystępnej formie wygodnej książeczki. Funkcja ta ukazana jest od podstaw: od jej miejsca we Mszy św.; opisania Liturgii Słowa, w której lektor czynnie uczestniczy, ksiąg liturgicznych. Można przeczytać także o wskazówkach w czytaniu dla lektorów: o oddychaniu, właściwej artykulacji, dykcji, cechach właściwego mówienia.

Książka zawiera także przykładowy projekt konspektu formacyjnego dla lektorów, wybrane teksty o liturgii słowa i posłudze lektora, a także tabelę cyklów czytań niedzielnych i powszednich.

Lektor i jego liturgiczna posługa

„Lektor…” jest wart polecenia, gdyż w sposób przejrzysty i czytelny, z elementami graficznymi, pokazuje lektorom powagę i wielką godność tej służby oraz wynikającą z tego potrzebę stałej formacji lektorskiej.

Książka ta wydaje mi się najlepszym materiałem formacyjnym dla starszych ministrantów przed ukończeniem kursu lektorskiego, w czasie jego trwania, ale i także lektorom czynnym, którzy chcą „odkurzyć” sobie zasady i pogłębić swoją wiedzę na temat tej zaszczytnej funkcji liturgicznej.

tytuł: Lektor i jego liturgiczna posługa
aut.: Ks. Eugeniusz Stencel
wyd. Bernardinum
Pelpin 1998

ks. Piotr Lewandowski

Służba liturgiczna w Kościele polskim to kilkadziesiąt tysięcy chłopców i dziewcząt. […] Najliczniejsi są ministranci. […] Wspólnoty służby liturgicznej są przedmiotem szczególnej troski Kościoła. […] „Ceremoniał posług liturgicznych” stanowi niejako odpowiednik „Katechizmu służby liturgicznej”. Podejmuje podobne zagadnienia, choć ma inną formę wyrazu. […]

słowo wstępne

Idea powstania

„Ceremoniał posług liturgicznych” powstał w 2. poł. lat 80. pod redakcją ks. Stanisława Szczepańca. Patronat oraz prawa autorskie zastrzega sobie Duszpasterstwo Służby Liturgicznej Archidiecezji Krakowskiej. Cały zespół redakcyjny liczył około 45 autorów. Ceremoniał stanowi syntezę wiedzy o służbie liturgicznej podaną w bardzo przystępny, obrazowy sposób. Jest także integralną częścią oraz zwieńczeniem pracy włożonej w cały pięciotomowy cykl formacyjny dla ministrantów.

Kardynał Macharski traktuje o nim w następujący sposób:
W roku Kongresu Eucharystycznego otrzymujemy „Ceremoniał posług liturgicznych. Przyjmujemy z wdzięcznością i radością to oczekiwane a dotąd brakujące nam narzędzie wychowania liturgicznego i sprawowania świętej liturgii. […] oto jedno z dzieł, które ma dopomóc aby po zakończeniu uroczystości nadal trwało w Kościele wspaniałe poruszenie wokół Eucharystii; Kościół musi coraz lepiej […] trwać przy Chrystusie Eucharystycznym i troszczyć się o Niego.

Głównym założeniem Ceremoniału było przede wszystkim uporządkowanie informacji zawartych w materiałach przeznaczonych na pięć lat formacji. Taka inicjatywa świadczy o pojawieniu się potrzeby ujednolicenia wiedzy oraz troska o piękno i przejrzystość liturgii. Do dzisiaj obserwujemy – nawet na obszarze dekanatu – wiele różnych podejść do sprawowania świętych obrzędów, oraz idące za tym zaniedbania. Ceremoniał stawia jednolite kryteria, jednak niczego nie narzuca, dając możliwość dostosowania wskazań do warunków danego miejsca.

Dzisiaj Ceremoniał znalazł swoje zastosowanie wyłącznie w formacji ministranckiej. Musimy wiedzieć, że przedsięwzięcie z nim związanie nie ograniczało się do samej służby ołtarza. Zakładało bowiem formację ministrancko-oazową (Ruch Światło-Życie) regulując formację od trzeciej klasy szkoły podstawowej, aż po ukończenie szkoły średniej.

Sam Ceremoniał jednak nie może jednak zastąpić innych materiałów formacyjnych. To tak, jak na podstawie samego Kodeksu Prawa Kanonicznego nauczać religii. Jest on z pewnością nieopisaną pomocą jeśli chodzi o liturgię, ale nie na niej samej opiera się formacja młodego człowieka.

Z posiadanych informacji wiem, iż nakład całej serii skończył się już w latach 90. jednak bardzo często Ceremoniały odnajdują się po latach, gdzieś zapomniane w kościelnych szafach.

Zawartość merytoryczna

Ceremoniał został podzielony na trzy podstawowe bloki:
Pierwszy dotyczy podstawowych umiejętności służby liturgicznej. Znajdziemy go w wersji internetowej na stronie Dominikańskiego Ośrodka Liturgicznego. Dzieli się on na trzy rozdziały, które dotyczą kolejno: troski o strój liturgiczny; postaw i gestów przyjmowanych podczas świętych obrzędów; ostatni dotyczy posług liturgicznych wraz z wszystkimi zaleceniami pięknego i dokładnego ich wykonywania.

Drugi blok najobszerniejszy – którego nie udało się nigdzie w sieci uświadczyć – dotyczy Funkcji służby liturgicznej w liturgii i w nabożeństwach.
Podzielony na pięć rozdziałów rozpoczyna się od Triduum Paschalnego. Prowadzi za rękę przez wszystkie tajemnice Wielkiego Tygodnia począwszy od Niedzieli Palmowej. Pomoże w zorganizowaniu zbiórki – przygotowaniu planówki oraz próby zespołu liturgicznego. Odpowiedni komentarz powala wprowadzić grupę w tajemnice dnia. Dodatkowo opracowano szczegółowy przebieg liturgii w formie przejrzystej tabeli. Nie sposób niczego pominąć.

Drugi rozdział traktuje stricte o Eucharystii. Szczegółowo omawia niedzielną Mszę Świętą, oraz precyzuje funkcje poszczególnych ministrantów, kładzie nacisk na czytelność i dokładność wykonywanej posługi. Omówiono tu także kult Eucharystii poza Mszą Świętą, jak i rolę żeńskiego zespołu liturgicznego.

W kolejnym rozdziale opisano Inne Sakramenty i Sakramentalia. Bardzo prosto i konkretnie opisano istotę każdego z sakramentów, a także propozycje „aranżacji”. Dużo miejsca poświęcono obrzędowi poświęcenia świątyni, ołtarza, naczyń liturgicznych. Znajdziemy tu także kilka ciekawostek związanych z błogosławieństwami oraz procesjami.

Rozdział czwarty rozdział dotyczy Liturgii Godzin. Dowiemy się tu jak i dlaczego odmawiać godzinki. Ukazuje jak Liturgię Godzin odmawiać z ludem.

Ostatni rozdział skupia się na Nabożeństwach. Jest syntezą wszystkich wiadomość które zostały podane prędzej.

Trzeci blok to Program formacyjny służby liturgicznej. Jak już napomniałem prędzej, z biegiem czasu musiał się zdezaktualizować, aczkolwiek są parafie, które bardzo dobrze łączą formację ministrancką z formacją Ruchu Światło – Życie. Zajdziemy tutaj informacje o wielu materiałach formacyjnych wraz z ich opisem oraz zastosowaniem.

Niewątpliwie ciekawość wzbudzi dodatek – Wzory: alby, sutanki, komży, gazetek i wywieszek. Czyli takie ministranckie „Zrób to sam”. Osobiście zdziwiłem się widząc kroje na szaty liturgiczne, dzisiaj jest to kwestia udania się do sklepu z dewocjonaliami, bądź zamówienia internetowego. Podobnie jak gazetka ministrancka, która ogranicza się dziś do kilku wydrukowanych kratek. Jednak jestem zdania, że praca nad taką własnoręcznie zrobioną gazetką może sprawić wiele radości, a przede wszystkim pozwoli się zaangażować co ambitniejszym ministrantom.

Spotkam się z opiniami, jako by wskazania Ceremoniału czyniły liturgię sztywną i patetyczną. Pamiętajmy jednak, że jest on tylko pomocą. Tak więc drodzy liturgiści, nigdy nie wyręczajcie się nim i nie traktujcie go jak jedynego i słusznego odnośnika czynności liturgicznych. Każda wspólnota parafialna ma swoje tradycje, każde prezbiterium jest inne, a w końcu są wspólnoty mniej lub bardziej liczne, pozostające na różnych etapach formacji.

Paweł Dudzik SJ

Przewinęła się ostatnio przez moje ręce książka – właściwe książeczka, autorstwa Charlene Altemose o wdzięcznym tytule, „Co powinieneś wiedzieć o Mszy świętej”. Tak, więc nie owijając w bawełnę książeczka ta, jest niczym innym jak poprowadzeniem za rękę poprzez liturgię zarówno osoby, która jest praktykującym katolikiem, jak i tej, która nigdy nie miała z tym misterium nic wspólnego. Najlepszym określeniem będzie tutaj „przewodnik po liturgii”. Nie poraża on na początku czytelnika skomplikowanym językiem, ukazuje tylko to, co najważniejsze. Jeśli czytelnik oczekuje od niego wyczerpujących informacji to szybko się zawiedzie. Osobiście po przeczytaniu 4 stron powiedziałem do siebie – przecież to wie każdy 10-cio letni ministrant. Szybko jednak zrozumiałem, że w tych bardzo prostych słowach daje się szansę wielu ludziom odkrycia pełni i istoty Eucharystii. Święty Augustyn pisze „Poszukiwanie Boga jest wyzwaniem ludzkiej przygody; znalezienie Boga jest najszlachetniejszym ludzkim osiągnięciem; zakochanie się w Bogu jest najwyższym spełnieniem”.

Adresuję tę pozycję szczególnie dla osób spoza grona służby liturgicznej, a także dla ministrantów, którzy pragną sobie jeszcze bardziej uświadomić zaszczyt, jakiego dostępują podczas posługiwania na Mszy świętej.

tytuł: „Co powinieneś wiedzieć o Mszy świętej?”
autor: Charlene Altemose
wydawnictwo: Księgarnia św. Jacka
Katowice 2004

Paweł Dudzik SJ